Αντιμετώπιση της λειτουργικής δυσκοιλιότητας

Με τον όρο λειτουργική δυσκοιλιότητα στην παιδική ηλικία αναφερόμαστε στην οικειοθελή κατακράτηση των κοπράνων μετά από τον αποκλεισμό υποκείμενου οργανικού νοσήματος. Η λειτουργική δυσκοιλιότητα αφορά στο 95% περίπου των περιστατικών δυσκοιλιότητας στα παιδιά. Αποτελεί περίπου το 3% των επισκέψεων στον παιδίατρο και το 25% των επισκέψεων στον παιδογαστρεντερολόγο με μια αναλογία μεταξύ αγοριών και κοριτσιών 6:1 (για ηλικίες άνω των 4 ετών). Η αντιμετώπιση της λειτουργικής δυσκοιλιότητας αποτελεί ένα δυσεπίλυτο και μακροχρόνιο πρόβλημα καθώς προϋποθέτει να σπάσει ο φαύλος κύκλος που εγκαθίσταται από το φόβο του παιδιού να πάει στην τουαλέτα μετά από την τραυματική εμπειρία μιας ή περισσότερων επώδυνων κενώσεων.

Η πλειονότητα των παιδιών εγκαθιστούν λειτουργική δυσκοιλιότητα κατά το χρονικό διάστημα που εκπαιδεύονται στην τουαλέτα. Τα νήπια θα πρέπει να ξεκινούν τη διαδικασία της εκπαίδευσης όταν εκδηλώνουν τα πρώτα σημάδια ετοιμότητας. Ούτε νωρίτερα αλλά ούτε και πολύ αργότερα. Συνεπώς δεν εκπαιδεύουμε τα παιδιά όταν το προγραμματίσουμε ή όπως συνηθίζεται κατά την άνοιξη ή το καλοκαίρι αλλά όταν εκδηλώνουν αρκετά από τα ακόλουθα: 1. ¨όταν τα νήπια είναι σε θέση να μας πουν ή να μας δείξουν ότι θέλουν να πάνε στην τουαλέτα 2. Όταν λίγο πριν την κένωση, απομονώνονται 3. Όταν παίρνουν χαρακτηριστική στάση 4. Όταν ακόμη δεν αντιστέκονται έντονα στην αλλαγή της πάνας. Κατά την εκπαίδευση, δε βγάζουμε απότομα και απροειδοποίητα την πάνα αλλά τοποθετούμε καθημερινά το παιδί στο γιογιό ή τη λεκάνη (στο ειδικό καρεκλάκι) 2 φορές τη μέρα για κάποια λεπτά, ιδανικά μετά από γεύμα ή όταν γνωρίζουμε ότι θα έχει κένωση. Ποτέ δεν διακόπτουμε το παιδί που έχει ξεκινήσει τη διαδικασία της αφόδευσης. Ακόμη και αν δεν επιτευχθεί κένωση ή ούρηση, δεν είμαστε επικριτικοί αλλά αντίθετα επιβραβεύουμε την προσπάθεια λεκτικά αλλά και ανταποδοτικά (π.χ. κολλάμε αυτοκόλλητα σε έναν πίνακα). Μεγάλη σημασία έχει κατά την εκπαίδευση και η εκμάθηση της σωστής στάσης στη λεκάνη της τουαλέτας καθώς το παιδί θα πρέπει να έχει τα γόνατα πιο ψηλά από τα ισχία. Αυτό επιτυγχάνεται από μόνο του στο γιογιό ή βάζοντας ένα σκαλοπάτι κάτω από τα πόδια του παιδιού, όταν κάθεται στη λεκάνη της τουαλέτας. Όταν η δυσκοιλιότητα εγκατασταθεί, η αντιμετώπιση θα πρέπει να είναι πολυεπίπεδη και περιλαμβάνει τα εξής:

1. Πολλά υγρά κατά τη διάρκεια της μέρας. Με τον όρο υγρά αναφερόμαστε κατά κύριο λόγο στο νερό. Νερό βρύσης ή ιδανικά χλιαρό πριν ή ανάμεσα στα γεύματα.
2. Στα μεγαλύτερα παιδιά, προτείνεται να ξεκινούν τη μέρα τους με ένα ποτήρι χλιαρό νερό πριν από το πρωινό τους.
3. Λαχανικά και φρούτα. Τα λαχανικά περιέχουν φυτικές ίνες, που δεν πέπτονται και απορροφούν νερό με αποτέλεσμα να οδηγούν στο σχηματισμό πιο μαλακών κοπράνων που διοχετεύονται εύκολα προς το παχύ έντερο και διευκολύνουν την κένωση. Άφθονες φυτικές ίνες περιέχουν και τα φρούτα με κύρια το ακτινίδιο, το σύκο, το δαμάσκηνο και το βερίκοκο, τα οποία χορηγούμε ωμά ή αποξηραμένα. Εξαίρεση ίσως αποτελούν οι μπανάνες και τα βρασμένα ή ψητά μήλα, που ενοχοποιούνται για δυσκοιλιότητα.
4. Προϊόντα ολικής άλεσης (μη επεξεργασμένοι υδατάνθρακες). Τα προϊόντα ολικής άλεσης (ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι) περιέχουν περισσότερες φυτικές ίνες και βοηθούν στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας στα παιδιά. Στα προϊόντα αυτά συγκαταλέγονται η βρώμη, το κεχρί, η κινόα, το φαγόπυρο, το μαύρο ρύζι, τα ζυμαρικά ολικής κ.α. και έχουν το πλεονέκτημα ότι αυξάνουν παράλληλα το αίσθημα του κορεσμού, συμβάλλοντας και στην πρόληψη της παχυσαρκίας.
5. Σωστές διατροφικές συνήθειες γενικά. Η κατανάλωση μελιού (μετά το έτος), η χρήση ωμού ελαιόλαδου, το γιαούρτι (όχι τα επιδόρπια) σε συνδυασμό με τα παραπάνω μπορεί να βοηθήσουν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Η συστηματική κατανάλωση ενός πρωινού τύπου porridge (με βρώμη, μέλι, κομματάκια φρούτων, σταφίδες, λιναρόσπορο) ή μιας σαλάτας με ένα κ.γ ωμό ελαιόλαδο μπορεί να είναι ένα πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση της λειτουργικής δυσκοιλιότητας.
6. Προβιοτικά. Υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι η χορήγηση προβιοτικών που περιλαμβάνουν συγκεκριμένα γένη σε μεγάλες συγκεντρώσεις (κυρίως τα Lactobacillus και Bifidobacterium) βοηθούν στη λειτουργική δυσκοιλιότητα καθώς μεταβάλλουν την υφή των κοπράνων και επηρεάζουν την κινητικότητα του εντέρου. Ιδιαίτερα σε παιδιά με μη ισορροπημένη διατροφή, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ένα διάστημα έως και 6 μηνών με σχετικά αποτελέσματα.
7. Φαρμακευτική αγωγή. Αυτή επιβάλλεται σε περιπτώσεις που οι διαιτητικές παρεμβάσεις δεν αποδίδουν και η δυσκοιλιότητα διαταράσσει την καθημερινή ζωή του παιδιού και της οικογένειας.

Βήμα 1

^ο: Απομάκρυνση της κοπρανώδους μάζας από το ορθό.

-Σιρόπι σέννας (10 mg/10 ml) H σέννα αποτελεί ασφαλές φάρμακο όταν χορηγείται για βραχύ χρονικό διάστημα (< 3 ημερών) ενώ σε μακροχρόνια χορήγηση έχει εθιστική δράση.

-Πολυαιθυλενογλυκόλη, PEG 3350

̽̽Οι υποκλυσμοί αποτελούν μια ιδιαίτερα επώδυνη και τραυματική διαδικασία και καλό θα είναι να αποφεύγονται σε παιδιά που αντιμετωπίζουν ήδη ψυχολογική επιβάρυνση εξαιτίας της δυσκοιλιότητας.


Βήμα 2^ο: Θεραπεία συντήρησης.

Στόχος είναι η επίτευξη πολύ μαλακών κοπράνων ώστε να διακοπεί ο φαύλος κύκλος της αναστολής. Επιτυχία σημαίνει τουλάχιστον 4 μαλακές κενώσεις/εβδομάδα και εξαφάνιση της εγκόπρισης (που σημαίνει ότι δεν υπάρχει πλέον κοπρόσταση). Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά οσμωτικώς δρώντα μαλακτικά των κοπράνων, με κύριο εκπρόσωπο την πολυαιθυλενογλυκόλη (PEG 3350, PEG 4000) αλλά και τη λακτουλόζη, τη λακτιτόλη, το γάλα μαγνησίας και το παραφινέλαιο.

Τα διεγερτικά φάρμακα του εντέρου (σέννα, βισακοδύλη, πικοθεϊικό νάτριο κ.α) δε χρησιμοποιούνται τα τελευταία χρόνια για την αντιμετώπιση της χρόνιας δυσκοιλιότητας.
 Η επιλογή του φαρμάκου και της δοσολογίας του εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού καθώς και από τη βαρύτητα της δυσκοιλιότητας. Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί συνδυασμός φαρμάκων με διαφορετική δράση.
Συχνά οι γονείς, με την επίτευξη του θεραπευτικού αποτελέσματος, προβαίνουν σε διακοπή του φαρμάκου, χωρίς τη συμβουλή του παιδιάτρου τους, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος υποτροπής της δυσκοιλιότητας. Τα υπακτικά φάρμακα χρειάζεται να χορηγηθούν στις περισσότερες περιπτώσεις για διάστημα που κυμαίνεται από 2 έως 6 μήνες, ενώ σε πιο βαριές περιπτώσεις η αγωγή μπορεί να διαρκέσει περισσότερο. Κατά διαστήματα, δοκιμάζεται η σταδιακή μείωση της χορηγούμενης δόσης, εφόσον η μείωση αυτή δεν επηρεάζει αρνητικά το θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Κλείνοντας, θα πρέπει να γίνει αναφορά στη μεγάλη σημασία που έχει τόσο κατά την εγκατάσταση όσο και για τη θεραπεία της λειτουργικής δυσκοιλιότητας, ο ψυχολογικός παράγοντας. Τα παιδιά θα πρέπει να εκπαιδεύονται στην τουαλέτα με ένα θετικό και ενισχυτικό τρόπο ώστε η όλη διαδικασία να βιώνεται ως μια ασφαλής και ομαλή μετάβαση σε ένα νέο αναπτυξιακό στάδιο. Τα παιδιά που εμφανίζουν σοβαρή δυσκοιλιότητα αισθάνονται ενοχές, νιώθουν εγκλωβισμένα στο πρόβλημά τους και θέλουν την υποστήριξη και όχι την επικριτική διάθεση των γονέων τους. Οι γονείς από την μεριά τους θα πρέπει να συμβουλεύονται τη γνώμη των παιδιάτρων και να υποστηρίζουν τα παιδιά χωρίς δραματοποίηση και υπερβολές. Η χρόνια, λειτουργική δυσκοιλιότητα αποτελεί ένα πρόβλημα με επιπτώσεις στο παιδί και την οικογένεια και οι γονείς θα πρέπει να διαβεβαιώνονται ότι με την κατάλληλη καθοδήγηση των ειδικών (εκπαίδευση, διαιτητικές παρεμβάσεις, φαρμακευτική αγωγή) η θεραπεία θα είναι, αργά ή γρήγορα, αποτελεσματική.